قوم محروم ، قوم ستمکش ، قوم مرفع، قوم ستمگر عباراتی است که بیش از حد مکررآ در رسانه های اجتماعی توسط افغان ها در اشاره به رده بندی اقوام در افغانستان بکار گرفته میشود. سرگرمی با چنین عباره های آگر عمدی باشد جهالت است و آگر قصدآ باشد بیان و ابراز نفرت و هر دو مردود اند. درین باب امیدوارم که اولی یعنی جهالت باشد و کسانی که از این واژه ها استفاده بی اعتنا میکنند به تاریخ کشور و اقوام درست اشنا نمی باشند. مطمئنا و خوشبختانه این دسته افغانها با جهان بینی شدید تقلیدی، جدا شده از اصلیت خود که می تواند در هر جامعه وجود داشته باشد، در افغانستان خیلی کم یافت میشود. حالا با این سوال که آیا در آفغانستان رده بندی قومی حضور داشته بحث را در دنبال میکنیم .

در ساختار اجتماعی مردم افغانستان در طول تاریخ سلسله مراتب و رده بندی قومی ( پاکان، عوام ، نجس ها) طوریکه در شبهه قاره هند و یا برتری نژادی (سفید، سیاه، بومی) طوریکه در غرب که نژاد سفید از لحاظ جسمی زیباتر و از لحاظ فکری هوشمند تر نسبت به دیگر نژاد ها رده بندی شده ؛ در آفغانستان وجود نداشته است. همچنان رده بندی قومی را در اجتماعی میتوان بکار بست که یک و یا چند قوم خاص حق دسترسی به مالکیت خصوصی، حق تشکیل تجمعات، حق آزادی برای ادای مناسک دینی و مذهبی، حق شرکت در حیات سیاسی، حق شرکت در ارتش ، حق آزادی انتخاب محل سکونت، حق امنیت ، حق تکلم به زبان مادری خود را نداشته باشد.

قبل از اسلام ؛ این سرزمین و مردمان اش ،با ارزش های تمدن فارس (اصل برابری انسانی، نژادی، و قومی، در نهایت حس همگرائی، همدلی ، و همدیگر فهمی در یک همزیستی) حیات بسر برده اند. ظهور و ورود دین اسلام به این سرزمین با تاسیس حوزه تمدنی خراسان ؛ برابری اقوام، برابری رنگ، و برابری نژاد ها را به عنوان یک حکم الهی اسمانی تاکید و نهادینه کرد.

با مرگ نادر آفشار و فروپاشی امپراطوری خراسان و تقسیم سرزمین بین آقوام و باشنده گان آن ؛ آفغانستان معاصر(خراسان شرقی ) به کمک آحمد خان ابدالی که بعنوان یکی از سرداران نظامی و میراث بر بالقوه و بالفعل آن امپراطوری بود ؛ شکل گرفت. آحمد خان بعد اعلان پادشاهی در بلاد خراسان شرقی به کمک سرداران همه آقوام ساکن آفغانستان معاصر آول در شرق تا پشاور و لاهور را جز سلطنت خود ساخت و در غرب با تعین نائیب الحکومه حسین خان هزاره در هرات، و رهائی شاهرخ ( نوه نادر افشار) ،کور شده بدست سید محمد فرزند سید داود داماد نادر افشار، را از زندان آزاد و بر تخت سلطنت خراسان غربی در اصفهان؛ پایه های اعتماد همه آقوام را بین همدیگر بیشتر از پیش تحکیم بخشید.

با گذشت سرنوشت روز های تلخ و شرین از آن زمان (آحمد شاه ابدالی) تا امروز نه تنها قوم مظلوم و قوم ظالم، قوم محروم و قوم مرفع، قوم برتر و قوم حقیر، قوم ستمگر و قوم ستمکش درین سرزمین وجود نداشته؛ بلکه در رزالت و فضلیت همه شاهان کشور سران و سرداران همه آقوام شریک بوده اند. هیچ تاریخی درین کشور صفحه ای، فصل ای، رویدادی را به تنهائی از ملامتی و سلامتی یک قوم بیاد ندارد . گاهی بر بنیاد اصل حس طمع ، حرص ، و اشتهای بی انتهای شاهان ظالم، ملت بصورت کل و قومی بصورت خاص ممکن ؛ شاکی، ناراض و رنج دیده باشد؛ ولی این عملکرد شاه ظالم بر “اصول درجه بندی و برتری قومی” استوار نبوده است، بلکه بر “اصل حکم و تمرد” استوار بوده است. از طرفی هم ساختار اجتماعی و حاکمیت در آفغانستان تا ۱۹۱۹ ملک الطوایفی بوده که ملک ها و سرداران هر قوم زمین خود، خدم و حشم خود، زندان خود، ارتش خود ، و مسؤل تنظیم امور قوم خود در محلات تحت کنترول و حاکمیت خود بوده اند. پس از نظر علمی درین گونه سیستم های اجتماعی و سیاسی که ساختار ملک الطوایفی دارند هیچ گاهی زمینه ظهور قوم ظالم و مظلوم ، محروم و مرفع ، حقیر و برتر میسیر نمی باشد. درین گونه سیستم اجتماعی هر نوع ظلم، محرومیت، و حقارت در روابط اجتماعی درون قومی بیشتر ملحوظ و مشهود است تا روابط بین القومی.

با تشکیل دولت مدرن مرکزی در ۱۹۱۹ و ظهور جنبش های مترقی و نوین (غیر فیودالی و غیر ملاکی) در جهان ؛ روشنفکر آفغان با اشتراک و نقش فعال روشنفکر همه آقوام جنبش مشروطیت را شکل دادند. بعد از جنبش مشروطه به مرور زمان و در سایه رشد تفکرات سیاسی در جهان باز هم با اشتراک روشنفکر همه آقوام احزاب و جنبش های مدرن سیاسی (حزب دموکراتیک خلق آفغانستان ، جنبش سیاسی شعله جاوید، جمیعت اسلامی آفغانستان) تاسیس و به مبارزات عدالت خواهانه با دیگاه های چپ و راست ادامه دادند.

پس بنا بر ارزش های اصولی آگر به حافظه اجتماعی ، تاریخی، دینی ، و سیاسی در حیات آفغانستان معاصر مراجعه کنیم ؛ از قطبی بودن جامعه آفغانستان بر محور قومی آنهم (قوم ستمگر و قوم ستمکش، قوم محروم و مرفع، قوم ظالم و مظلوم) سراغی نمی توان یافت. چیزیکه حافظه تاریخ، ارزش های دینی، روابط سیاسی، و باور های اجتماعی نشان میدهد اینست که؛ ستمگران همه آقوام “مساویآ ” ستمگر و ستمکشان همه آقوام “مساویآ” ستمکش بوده اند و امروز هم چنان است.

آنچه از دل این تحقیق خیلی کوتاه میتوان بیرون آورد اینست که در آفغانستان هیچ جنبشی، حزب سیاسی ، و ساختار اجتماعی وجود ندارد که اقوام را چون؛ مهتر و کهتر، حقیر و برتر، ملامت و سلامت درجه بندی کند. آحیانآ اگر افرادی و گروه های برتر جو و نفاق بر انگیز وجود داشته باشند، بر اساس “اصول تاریخی، دینی، و سیاسی ” محکوم به شکست اند. این ملت بطور واحد ؛ تقسیم ناپذیر، تجزیه ناپذیر، انفصال ناپذیر، پارچه ناپذیر طوریکه قرن ها با همدلی زیسته است، خواهد زیست.

بهر صورت ؛ این هم کاملا قابل درک ، فهم، درد و رنج است که همه افغان ها در چهار دهه گذشته جنگ های خونین، ناعادلانه را متحمل شده و در نتیجه با غم های زیادی ، سرخوردگی ها و خصومت های بی رویه را مشاهده و از ان متآلم گشته اند. نا امیدی ها هر روز تجمع می یابد، به عنوان یک واقعیت بطور فزاینده پیوسته پدیدار می شود. این مهم است و در واقع لازم است که هر افغان که آسیب دیده از کار نامه های دولت، مسؤلین، و مخالفین مسلح نسبت به کشور خود انتقاد کند. آما هیچ چیزی را نمی توان از طریق نفرت و تفرقه به دست آورد. قربانی کردن، تهمت زدن ، افترا با برچسب نفرت ، سپهر بلا قرار دادن، مقصر قرار دادن یک فرد یا یک گروه بر اساس قومیت به سادگی و به ذات خودش یک تعصب کور ونامناسب است.

به عنوان ساکنین این سر زمین باستانی ما دارای سابقه طولانی ، غنی، پر از مهربانی، عشق و درک یکدیگر هستیم . این ها است که در فرهنگ و سنت ما جاسازی شده، بدون در نظر گرفتن قومیت همه این از جمله متمایزات ما است. بنابراین، ما باید بسیار با احتیاط از برچسب های مانند قوم ستمکش و ستمگر، قوم محروم و مرفع، قوم برتر جو و کهتر مقام که تنها تقسیم و شکست ما را به همراه دارد، پرهیز کنیم.

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
پانزدهم جنوری ۲۰۱۸
محمد داود تحلیگر آزاد سیاسی؛ با مدرک ماستری در روابط بین الملل (امنیت و توسعه انسانی ) از دانشگاه کارلیتون در کانادا